Otizm spektrum bozukluğu (OSB) tüm dünyada farklı disiplinlerden uzmanların üzerinde çeşitli çalışmalar yürüttüğü ve gün geçtikçe öğrenilen yeni bilgilerle daha çok dikkat çeken bir gelişimsel yetersizlik türüdür. Bu yetersizlik türü ile ilgili bilinenler, tanımlandığı ilk yıllardan itibaren büyük bir değişime uğramış olmasına rağmen, OSB’nin henüz bilinmeyen yönleriyle en az anlaşılan ve en gizemli gelişimsel yetersizlik kategorisi olduğu ifade edilmektedir (Chez, 2008). Ayrıca, güncel araştırmalar, OSB’nin en sık görülen gelişimsel bozukluk olduğunu göstermektedir. Bazı istatistikler OSB’nin görülme sıklığını 2012 yılı itibariyle 68’de 1 olarak ortaya koymaktadır (Christensen ve diğ., 2016). Her ırk, etnik köken ya da sosyoekonomik grupta görülebilen OSB’ninkesin nedeni henüz belirlenememiş olmakla birlikte, çeşitli alanlardan uzmanların OSB olan bireyler için eğitsel ve tıbbi uygulamalar geliştirmeye yönelik çabaları yoğun biçimde sürmektedir (Eikesekth ve Klintwall, 2014). Günümüzde, OSB üzerinde çalışmaların yürütüldüğü alanlar içinde eğitimin ön plana çıktığı ve OSB olan bireyler ve yakınlarına çok sayıda ve farklı özelliklerde psiko-eğitsel nitelikli hizmetin önerildiği görülmektedir. Alanyazında bu uygulamalar, genellikle odaklanmış uygulamalar ve kapsamlı uygulamalar olmak üzere iki ayrı başlık altında incelenmektedir (Odom, Boyd, Hall ve Hume, 2010). Odaklanmış uygulamalar spesifik davranışsal ya da gelişimsel hedeflere ulaşmak için kullanılmak amacıyla geliştirilmiş uygulamalardır (Odom, Collet-Klingenberg, Rogers ve Hatton, 2010). İpucu sunma, pekiştirme, ayrık denemelerle öğretim, video modelle öğretim gibi uygulamalar odaklanmış uygulamalara örnek olarak gösterilebilir. Odaklanmış uygulamalar hedef davranışlarda değişiklik yaratmak amacıyla sınırlı süreler içinde kullanılmaktadır. Kapsamlı uygulama modelleri ise, OSB’nin temel yetersizlik alanlarında geniş çaplı etkiler yaratmak amacıyla geliştirilmiş uygulamalar olarak tanımlanabilir (Odom, Collet-Klingenberg ve diğ., 2010). Kapsamlı uygulama modelleri içinde farklı odaklanmış uygulamalar bir arada kullanılabilir. Bu uygulamalar genellikle uzun bir süre boyunca (örneğin; bir yıl) ve yoğun biçimde (örneğin; haftada 25 saat) sunulabilmektedir. Erken ve Yoğun Davranışsal Eğitim (EYDE), TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Related Communication Handicapped Children) ve Temel Tepki Öğretimi (TTÖ) kapsamlı uygulama modellerine örnek olarak gösterilebilir (Kurt, 2012; Odom, Boyd ve diğ., 2010; Odom, ColletKlingenberg ve diğ., 2010). Alanyazında, günümüzde OSB olan çocuklar üzerinde geniş çaplı terapötik etkiler yaratmak için kapsamlı uygulamalara gereksinim duyulduğu belirtilmektedir (Eikeseth ve Klintwall, 2014). Günümüze değin eğitim alanında sağlanan olumlu gelişmelerle birlikte, OSB olan bireylerin yaşamlarında geniş çaplı ve önemli değişiklikler yaratabilmek amacıyla çok sayıda kapsamlı uygulama modeli geliştirilmiş; dolayısıyla, OSB alanında kullanılan kapsamlı uygulamalara ilişkin uluslararası bir alanyazın oluşmuştur. Ayrıca, OSB’de bilimsel dayanaklı, diğer bir deyişle vaat ettiği sonuçları gerçekten ürettiğine ilişkin yeterli sayıda deneysel araştırma ile desteklenen uygulamaların belirlenmesine ilişkin ortaya çıkan gereksinimle birlikte, kapsamlı uygulamaların etkililiğine ilişkin araştırmalar giderek daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Alanyazında bazı araştırmalarda (örn; Hume ve Odom, 2007; Charlop-Christy ve Carpenter, 2000), kapsamlı uygulamalar içinde kullanılan odaklanmış uygulamaların etkililiğinin incelendiği görülmektedir (Kurt, 2012). Ancak bu çalışmalar kapsamlı uygulamalarla ilgili olarak yalnızca tamamlayıcı bilgiler sunmakta, kapsamlı uygulamaların bilimsel dayanaklarını belirlemeye ilişkin gereksinimi ortadan kaldırmamaktadır (Odom, Boyd ve diğ., 2010). Alanyazında kapsamlı uygulamalara ilişkin araştırmaları inceleyen ve bu uygulamaları araştırma desteği bakımından değerlendiren çalışmalar bulunmaktadır (Eikeseth, 2009; Eikeseth ve Klintwall, 2014; Odom, Boyd, ve diğ., 2010). Örneğin; Odom, Boyd ve diğerleri (2010) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmada incelenen kapsamlı uygulamalar, uygulamanın ne kadar ayrıntılı ve açık tarif edildiği, farklı uygulamacılar tarafından uygulanabilirliği, uygulamaya ilişkin araştırmanın nerede yayımlandığı, araştırma yönteminin ne olduğu, uygulama güvenirliği ve odaklanmış uygulamalara ilişkin tamamlayıcı araştırma desteği gibi özellikleri bakımından puanlanarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya göre bilimsel dayanakları en güçlü olan kapsamlı uygulama modelleri Denver, LEAP (Lifelong Exceptional Autism Programs), Lovaas Enstitüsü, May Enstitüsü ve PCDI (Princeton Child Development Institute) modelleri olarak sıralanmıştır. Orta düzeyde etkili olduğu görülen modeller Autism Partnership, CARD (Center for Autism and Related Disabilities), Children’s Toddler Program, DIR (Developmental, Individual Differences, Relationship-Based Model), Douglass, TTÖ (Temel Tepki Öğretimi), SCERTS (Social Communication, Emotional Regulation and Transactional Support) ve TEACCH olmuştur. Zayıf bilimsel dayanaklara sahip uygulamalar ise Hanen, Higashi, Eden, Summit, Lancaster ve Son Rise olarak sıralanmıştır. Eikeseth ve Klintwall (2014) tarafından yapılan bir başka çalışmada ise OSB alanında kullanılan yedi kapsamlı uygulama tanıtılmış ve bu uygulamalara ilişkin araştırma desteği Eikeseth (2009) tarafından geliştirilen bilimsel değer düzeyi ölçütlerine göre incelenmiştir. Çalışmada tanıtılan kapsamlı uygulamalar TEACCH, duyusal bütünleştirme terapisi (DBT), floortime, EYDE, TTÖ, RDI (Relationship Development Intervention) ve ESDM’dir (Early Start Denver Model). Bu kapsamlı uygulamaların etkililiğini inceleyen araştırmalar yansız grup ataması, tanılama araçlarıyla bağımsız tanılama (Örn. DSM), IQ ve uyumsal davranışlara ilişkin bağımsız ön-test ve son-test değerlendirmeleri, uygulama güvenirliği gibi ölçütlere göre değerlendirilmiş ve araştırmalar yüksek, orta, düşük ve yetersiz bilimsel değer düzeyine sahip araştırmalar olarak sınıflandırılmıştır. Tüm dünyada olduğu gibi, Türkiye’de de OSB olan bireyler için geliştirilen kapsamlı uygulamalardan yararlanılmaktadır. Ancak, bu uygulamaları bir arada ele alarak tanıtan Türkçe bir yazılı kaynağa özel eğitim alanyazınında rastlanmamıştır. Dolayısıyla, bu çalışma OSB alanında kullanılan kapsamlı uygulamaların Türkiye’de OSB olan bireylerle çalışan uygulamacı ve araştırmacılar ile OSB olan bireylerin yakınlarına Türkçe bir yazılı kaynakla tanıtılmasının önemli olabileceği düşüncesinden hareketle hazırlanmıştır. Çalışmada, OSB alanında kullanılan kapsamlı uygulamalardan olan TEACCH, duyusal bütünleştirme terapisi (DBT), floortime, EYDE, TTÖ, RDI (Relationship Development Intervention) ve ESDM (Early Start Denver Model) genel özellikleri çerçevesinde tanıtılmış ve tanıtılan her bir uygulamaya ilişkin araştırma desteğiyle ilgili açıklamalar sunulmuştur. Bu amaçla, çalışmada ele alınan yedi kapsamlı uygulamaya ilişkin temel kaynaklara ulaşılmış ve bu uygulamalara zemin hazırlayan yaklaşımlar, uygulama ortamları, uygulama süreci, uygulama sürecinde yer alan kişiler ve kullanılan yöntemler gibi bilgiler derlenmiştir. Çalışmanın amacı, çalışmada ele alınan kapsamlı uygulamaları karşılaştırmak değildir; araştırmacı, uygulamacı ve OSB olan bireylerin yakınlarına, Türkiye’de uygulandığı ve çeşitli ortamlarda üzerinde konuşulduğu gözlenen bu uygulamalara ilişkin bilgileri bir arada sunabilmektir. Çalışmada OSB alanında kullanılan kapsamlı uygulamalara ilişkin açıklamaların ardından, bu uygulamalara ilişkin araştırma desteği Eikeseth ve Klintwall (2014) tarafından gerçekleştirilen çalışma temel alınarak aktarılmıştır. Alanyazında kapsamlı uygulamalara ilişkin araştırmaları derleyen ve bu uygulamaları araştırma desteği bakımından değerlendiren oldukça sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır (Eikeseth, 2009; Eikeseth ve Klintwall, 2014; Odom, Boyd, ve diğ., 2010). Bu çalışmada ele alınan kapsamlı uygulamalara ilişkin araştırma desteği incelenirken Eikeseth ve Klintwall (2014) tarafından yapılan çalışmanın temel alınmasının başlıca bir kaç nedeni bulunmaktadır: (a) Eikeseth ve Klintwall tarafından yapılan çalışmada ele alınan TEACCH, DBT, floortime, EYDE, TTÖ, RDI ve ESDM uygulamalarının Türkiyede daha yaygın biçimde tanındığı ve kullanıldığı düşünülmektedir, (b) Eikeseth ve Klintwall tarafından yapılan çalışmanın diğer çalışmalara göre daha güncel bir çalışma olduğu söylenebilir, (c) çalışmayı gerçekleştiren yazarların OSB alanında kullanılan kapsamlı uygulamalara ilişkin uluslararası hakemli bilimsel dergilerde yayımlanmış çok sayıda çalışması bulunmaktadır. Bütün bu açıklamalara rağmen, okuyuculara OSB alanında kullanılan uygulamalara ilişkin araştırma desteğinin nasıl incelenmesi gerektiği, bir başka deyişle bu amaçla hangi ölçüt ya da standartlara başvurulması gerektiği konusunda evrensel düzeyde bir uzlaşının sağlanmadığını hatırlatmanın yararlı olacağı düşünülmektedir. Dolayısıyla, okuyuculara OSB alanında kullanılan uygulamalara ilişkin araştırma desteğini incelerken Eikeseth ve Klintwall tarafından yapılan çalışmanın yanısıra başka çalışmalara da başvurmaları önerilebilir.İzleyen bölümde sırasıyla TEACCH, DBT, Floortime, EYDE, TTÖ, ESDM ve RDI uygulamalarına ilişkin açıklamalara yer verilmektedir.

Alıntıdır ( O.KURT )https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/handle/11421/15592